Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Нижнеколымский район

 



Аудио запись Татаева Евдокия Михайловна

Родилась 9 мая, в 1955г. с. Андрюшкино




Андрюшкала балдарив. Ниама уйун тунӈанмиар тунӈан уйун чакийла балдарив, чакий 9 майла. Тундарала би балдарив. Тавар йалдувун самай туттаhын оддыкын. Тавор оран иавранды балдывранды, чакийла балдача биhит мут д`ур биникэhэл букатын иӈэн`hи долин. Н`улгэддэкэт балдачал биhит мутӭ, д`ур биникэhэл. Д`ур биникэhэл балдачал биhит. Тар таррочин иӈэн`hи йалдундула н`улгэд`энчэл д`албу. Тар йалдунтики тавур ниамичар тугэдэттэн гуми hинмач нулгуми нада болла, иhовми нада, тигɵми тар hɵгɵнникэhэл тарă тачин нулгэд`энчэл. Эн’му боллар ай бичэ, тадук тарă энилчэ. Тигӭми тарă эр букатын hунӈэ долин йак-та, йак-та эhни ичур букатын тала балдуканча. Эчикэн кɵтлукэкэн йалдувум очал, тала балдукайачча. Балдуканча. Тадук д`уллэ би н`ɵчэ биhэм, тадук адикут-та биhид`и эмд’эву н`ɵчэ. Таров боллар йалдувун эчин нанда бичэ, тарă нандан’ун эчин тала чакалдид`ур тачин ниан-да нолимала тэгэhэнчэ ниан-да тачин н`улгэhэнчэ. Иӈэн`э-ки hунӈэ долан йак-та эhни ичур. Тик боллар hунӈэлдэкэн минтики олус ибго биврэн. Һунӈэлдэкэн эчин дэссиврэрэм, ибго-ке hунӈӭ олус ибго. Би боллар hунӈэ долан балдăрăм болла, тигӭми hунӈэв айаваддăм hунӈэлдэкэн.

Унэм очал. Тадук аманти болла эhни hарă д`уллэ н`улгэддэн болла. Тадук эчин эрэликки унэм одид`ур орăлбу мултукатта, тадук эн`эн`ун орăлбу мултукатта, йав ок итчир куӈа эрэ, йак эрэ. Унэм орид`ур ниамалчалан арай иакут-та «Киэ»,-йача. Амму болла эчин кɵйэтчэ. «йак нэкрэн?». Тадук ниан-да: «Киэ». «Эрэк йак нэкрэн?» - гунчэ. Ноӈăн эн`энни боллар: «Долчилиру», -гунчэ. «Киэ». Арай эчин кɵйэтчэ куӈав ичукэнчэ. «Отто! Эрэк идук?-гунчэ. –Эр-кэ ниан, эмиэ-дэ д`ур,-гунчэ,- д`ур куӈал. Отто!» -гунчэ амму.

Нɵhтӭ бичэл. Дигэнмиар анӈаниӈалкаhал. Амму боллар тунӈанмиар бичэ бид`ин. Тачин анӈаниӈалкаhал. Би эн`му эмд`эн тар би амму. Мину иргэтчэ атикан боллар hутэн ачча.

Тадук арай долдăча. Таракăм рация-да, йак-та ачча. Долдăча, гунчэ уӈэ: «Михайло hуррэн, съезд болла». Эн`э болла тарăв долдăча, кун`аhамканча, орăлбу йача-да кун`аhамканча. Тадук исча эн`энтикив гунчэ: «О, тавăр hунад`и минтӭки були»,- гунчэ. О, куӈал болла, он йад`ир. «Эрэв ниарив этэм бурӭ,-гунчэ, - Оттон! Гэлэ, эрэв аhив гали», -гунчэ. О, эн`эв ɵрэлдэчэ. Минтики hиммамакан абдув hаӈанча-да, йача-да, орăлбу hӭпкучэ-дэ кун’аhамканча. Уже унэндулэ исча. Тадук умэн анӈани биhид`ул д`э ниан эчин бакалдăчал биhэп. Би эгд`эмкэр бичэ биhэм. Эн`му, амму гунчэл: «Дилматтатăн». Би гадаӈу тарав болла кутл’укэкэн бичэ. Дилмаччал биhэп. Би эмчэ биhэм, нодача биhэм. Би мэн амму гунчэ би эн`энтикив: «Һунӈи эгд`эмкэр»,-гунчэ. Би тар умнэкэй нодача биhӭм. Тар мину боллар амму экэнни Соломонида мину иргэттин. Ибгот ирэттин муту. Д`ур биhит. Мут эгд`эн аканти Костя гэрбэн, тадук Петр, тадук би. Иргэттин. Тадук элэр Андрюшкала н`улгэвэттит. Эн`э букатын hавди биhин ундэ. Һавди биникэн ундэ н`улгэвэчиддăн. Аманти боллар, би амму тар иргэттэӈӭн ноӈăн нɵhтӭ биникэн эрэсчин, эмискэ эдэррин. Эн`э боллар гуӈдэрин: «Э, эрэ дали одни эдэрд`иӈэву, акантикий йаван бакчим»,-гуӈнэн. «Би эдэрд`им»,-гуӈнэн. Тачин гунд`иддэкэн боллар арай ака эмискэ эдэррӭн. Эн`э боллар: «Э, иав тачин гуӈдэчэ биhӭм ӈэлэмэ-ке»,-гунин. Би гиалкан очалав тала стадала эн`э мутн’ун н`улгэвэткэрэн hавды. Һимбир н`улгэвэткэрэн. Би гиалкан очалав, ноӈăн н`уӈэнмиар тунӈандулай ноӈăн эдэррӭн эн`му.

Тадук уӈэ мут элэ тавор тундарала н`улгэвэттит, ибгăт н`улгэвэттит. Орăнти hойа биhин. Бӭкӭчӭн миан стада биhин. Таргида юкагирскай эмиэ миан стада, юкагирал. Тадук мутӭ эбэhэл миан стада. Тачикан hойа стада биhин. Эр эн`эйэ н`улгэвэттэӈэтэн, эрэ Евдокия Михайловнайа н`улгэвэттэӈэтӭн. Тачикан hойа стада биhин. Тадук тавор Советскай Союз йаринди бэриптин, тадук ыла тавор стада букатын адикун одни, адикун одни. Тадук ыла совхоз-та ачча, йак-та ачча тадук ыла. Тадук ыла hурэлти букатын н`учал одă. Эр муттэкэн турэрӭп. Һурэлти боллар букатын н`учăл. Он-да, он-да гɵсчирэкэт букатын эстэн долдоврар. Утэл болла мут интернатла биhэкэт муттэки букатын гуӈнэр эр н`учал, воспитателал, эн`эйэ стадала биврэр болла, мут болла интернатла эмгэрэрэп. Тала гуӈнэр: «Букатын мэн турэнд`ур эд`илдэ турэр. Если турэд`иh, буттэ, в угол вставайте», - тачин гуӈдэр. Мутиhил эчин йалдивун косла дикэӈчиникэн укчэнэд`эӈгэрэрӭп, эчин мэнтувун эчин гуникэн укчэнэггэрэрӭп. До того эчин запрещайдаврар. «По-своему не разговаривайте», - тачин. Учуталал н`учал биhиттэн болла. Д`айутникан укчэнчигрэрэп. Таракăм болла бӭкӭчӭн эвэдыт hарăп, юкагирды hарăп, но все шепотом. Если укчэнд`инди все, в угол вставай. Интернатла тачин илукаӈнар. Тикӭ эмиэ мут hарăп, мут hурэлти болла эhтэн hар. Нар н`учидит, эрэгэр н`учидит турэврэр. Мут hурэлти интернатла ниан н`учидит. Эрэгэл н`уч, эрэгэл н`уч. Мэн турэмур букатын эhтэн турэврэр. Тигӭми букатын эhтэн турэврэр, тɵhɵ-дэ таккачассиврарăм би. Би hурэлбу турэврэр. Һурэлбу эгд`эр эчин турэврэн, оттон внуки букатын эhтэн. Букатын эhтэн hар. Син бэй таткаттакан турэмчил. Би тала тундарала hуруми таткаткарарăм эвэдит, юкагирды. Эн`энтэн hарă, би hурэлбу-дэ hарă. Ноӈăртăн hурэлтэн эhтэн hар.

-Нимкам hанни-гу?

- Утэрэп нимкам hарăм. Утэл, утэл-утэл уӈэ тавор умэн эӈэйэ бичэ. Тарак боллар hойа стадалкан бичэ. Арай умэн hуркэн эмчэ. Эрэк эӈэйэ боллар умэн hунад`алкан бичэ. Тадук гунчэ: «Һути минтики були», -гунчэ. Тачин йаддакан ниан hуркэн эмчэ таргинадук. Тадук гунчэ: «Һи hунад`уh гэннэрэм»,-гунчэ. Д`урэл болла. Этикэн гунчэ: «Он-кэрэ нэкчим», - гунчэ. Тарит гунчэ: «Унӈилдэ, эчин укчэнгэлдэ»,- гунчэ. Стада hойа болла, ади-да тыhынча, мианмăр тыhынча бид`ин. Тарав болла: «Самай дулакандулин чикигалда»,- гунчэ. Чикича дулакандулин. Эрэв н`аритки эрэв дулакман стадаван ноӈонтикин бучэ. Умэн н`ари эргидэтки hуручэ. Уӈэ. Д`э hурчэл. Д`э алатчал. Мэнкэн-дэ hали-да он умэн бэйэ тачин умэн стадав д`аватчин. Умэн стадав д`аваттан болла умуккэн ади-да hойа-hойа тыhынча. Гуми где-то тридцать тысяч. Это шестьдесят тысяч, раздели-ка на два, по тридцать д`авуттан.

Тадук д`э арай эмэлдэн оча. Тадук д`э арай гунчэл: «Эмэддэн!». Ноӈăртăн он бремэв hари. Умутты эмдэ. Умэн таргиданук н`улгэн, умэн эргидэнук. Д`э арай йача умэн hуркэн элэ умучувру. Этикэн н`ɵчэ, кɵйэтчэ. Нутӭр эчин бурэтчэ, ноӈăн эчин кɵйэтчэ. Автаки йача эчин кɵйэтчэ, эчин кɵйэтчэ. Орăл тогоhонд`иччал. Аны эргидэтки ниан hатарлай эчин кɵйэтчэ, эчин эhникэн. Тадук ичэ. Эргидэлэ умэн hуркэн тэгэттэн. Һунад`ан болла таргидала пологла тэгэчэддэн. Эрэктики гунчэ, эрэк н`арикки гунчэ. Йав-да эникэн гунӭ. Эрэктики гунчэ: «Һи тавăр омоноӈи эрэгэл улбуврэли, омоноӈи». Тарак уже мэддэн болла эрэк н`ари. Туйум hэпкэhэнчэ-дэ hурчэ. Намдук эмдэ болла, горинук намдук букатын. Восточно-сибирское море, Атлантический океан. Тар тадук тар эмнэ горинук турдук. Умуккэн букатын. Ади тыhынчав стадав д`аваттан умэн н`ари, но и то отказтан ноӈăнтикин. Ноӈăн гунни (смысл понять): «Всегда свои ребрышки всегда кушай, всегда кушай», -гунни. Ол ата ноӈăн эчин кɵйэтникэн кɵйэттэн гунни: «Эрэк н`ариӈи боллар эhни бӭргӭ биhӭ, тигӭми, эрэгэл д`вэтгэрэли», -гунни. Ноӈăн тарăв мэддэн даганы он-да эhни гун, туйуми hэпкэнни-дэ буттэ hуррэн. Тигӭми эрэв н`аритки гунни. Потому что орăнни бӭргӭ.Умэн-дэ умэн орăн эhни бэриптэ. Тачуhукан д`авуткарачал утэл. Тигӭми муту эн`э гуӈдэн, тэгэчэлгэрэрӭп болла, hилуӈгрэрӭп: «Эд`илдэ стола тэгэттэ. Омоногиh эд`и алыh д`эпкир», - гуӈнэн. Бад`икар н`ан мут эhэп hилуддэ утэл. Он орăн эмнэн-дэ, орăм долдорап-та, илдап даганы орăлтики hуррэп, эрэ йалдып. Эhэп эчин д`эбэд`эддэ, hилуддэ. Муту тачин таткаткарар эн`эйэ. Тадук д`э коломми-да, йами-да симбир поневоле эчин кɵйэчэд`инни орăм. Д`э орăн тэгэтчин, тэгэтчин, йад`ин, д`э йачалан д`э илбэhнэ болла. Һуррӭ. Д`э оддид`и д`э hилуд`инни, д`эбэтд`инни. Муту тачин таткаткарар эн`эйэ. Тик ниан би hурэлби гуӈдэрэм: «Стола эд`илдэ тэгэттэ. Илла-да hурэлдэ»,- гуӈнэрэм. «Омоноӈи эд`и д`эпкир». Кɵчукэм-дэ д`эптэн оттон, энтэкэйэ эд`и д`эпкир.

Мут боллар эр орăн омунман букатын илэ-дэ эhэп нодаврар. Тарăв букатын илэ-дэ эhэп нодуврар. Ибгăч умэн туррэ бӭкӭчӭн нэврэрэп. Букатын эhэп нодуврар. Эн`эйэ утэр гуӈнэр: «Орăм йалдувунман нодад`ип, орăнhи бӭкӭчӭн бэрибд`ин или бӭкӭчӭн эhнилд`ин»,- гуӈнэр. Тигӭми омону бӭкӭччумэн ибгăт умэн турлэ нэврэрэп. Таду hуӈэлу самый, самый hуӈэлу эн`э гуӈнэн: «Букаттын hуӈэлу кутл’эккэмэн-дэ эд`и буткир. Һуӈэлу вообще орăн hуӈэлбэн»,- тачин эн`э гуӈнэн. Муту тачин таткаттин. Тигӭми hуӈэлу илэ-дэ эhэп нодаврар. Тундарав бӭкӭччэмэн эчин карыйгараврарап. Кут’лэм-дэ йав-да, йав-да эhэп нодаврар. Тачин утэрэп таткатти. Тарбачан нимкан тар он эрэк hуркэн аhив гадăӈман таррочин утэрэп нимкан.

Тадук умэн ниан нимкан биhни. Это почти нимкан эhни биhӭ, это быль же. Утэрэпу боллар гуӈнэчэр. Тараком болла яранга hойа- hойа. Тундара бӭкэтэн бэй hойа. Элэ яранга, элэ яранга, элэ яранга, илдали яранга. Эрэв болла hуркэн болла, hуркэн болла аhив гадайи йалдувум йаврача, орăм он`эврэчэ эчин йалдундула яранга болла. Тугэни бичэ, ноӈăн боллар орăм ɵн`эчэ, орăм элэр гилталдичакан. Таракăм болла утэл болла эчин биврэн, оhок ачча муттулэ, костер, ниӈилэ. Таду тугэниду болла йалдувун эгд`ун-эгд`эн hиакита биврэнди мукчэ, таров нэргуврэчэл. Би-дэ иттив тарăв. Вообще ок-та, ок-та эти hиврэ. Тарак ниӈилэ тугэнив чуптэрэ ниргин. Долбу кɵчукэнд`ин hибэврэчэ. Эгд`эн-эгд`эн букатын эрдин эгд`эн тала hиткилэ биhни, эргидэлэ hиткилэ биhни. Ӈонăм-да ӈонăм, дɵссɵ туллэ биhни. Тарăв олла эчин hибӭддэкэн эчин йаврачал ниан-да нɵргэвгэрэр.

Умнэкэн арай илчал. Арай илчал букатын йалдувунтан биhниди моӈоттон ӈонăм болла тарйала ыстала, тарак йалдувундулан арай орăн уйчичэ. О, д`э hуркэн эмчэ. Э, эрэк ӈи-кэрэ бичэ бид`ин. Һойа яранга болла тала-тала, илэ-тала. «Ӈи бичэ бид`ин», - гунчэл. Тадук уӈэ этикэн гунчэ hуттикий, омолготкий гунчэ: «Һанали ӈи эрэк орăнни». «Тарак н`ари бичэ», -гунчэ эмнид`и. Амантан болла гунчэ: «Э, этэп кирэ. Би hунад`и ноӈăнтӭкин этэм бур, букатын этэм бур», - гунчэ. Тачин оча. Гуд`э-ке эрӭк болла орăнд`а уйчид`энчэ адив-да инэӈив, гуд`э-ке. Тар эhтэн бумhӭ. Уйчиччэ, уйчиччэ. Д`эбэмэлэн болла. Хайа уйчид`ин. Мэнур hамалкадда эдэтэн эмдэ, аhив эдэвур бурӭ гуми. Эрэк куӈа, этикэн омолгăн hувча. Тар hурчэ стадаткий. Этикэн болла гунчэ: «Э, ӈи hувча?»- гунчэ. Куӈа болла гунчэ: «Эhэм hарă, мэнкэн hугрăнту»,- гунчэ. Эрэк нимкан для чего? Как женились, тарăк тар нимкан тарбачан.

Умэн н`ан нимкан биhни. Арай эрэл эрэ нам hулилэн тэгэтчэл. Нам hулилэн тэгэттэӈэтэн болла горинук урэкчэнгидэдук умэн н`ари эмчэ. Утэрэпу болла ӈэлэму муӈӈэлгэдэр. Эр умэн инэӈилэ муӈӈэвд`ир букатын, муӈӈэвд`ир. Эрэк аhи боллар н`ариӈалкан бичэ. Тарак болла урэкчэндук эмдэн. «Би hину hимбир гадим», -гунчэ. Эрэк болла гунчэ: «Би этэм ӈэндӭ»,- гунчэ. Эрэк болла аматмар боллар гунчэ: «Һи эрэк урэкчэндук эмчэ бэйтуки hи ӈэнд`инни», - гунчэ. Эhэкэн-дэ ӈэнэhмэ, эhэкэн-дэ йаhма эрэк болла бучэ. Тарак н`ари боллар тала биhни, hан болла би йалдуму буддэ диэн. Эрэк аhи боллар мэни нокча. Эhни йар болла. Ноӈăн н`ариӈан биhни, тигӭми мэни нокча. Тачин йарид`и hаройчал, йачал. Эрэк н`ари боллар hонон hоӈча. Уӈэлби, йалби, д`алби эмэнчэ уонна д`э гунчэ. Горла-горла муӈӈэврид`и кɵйэтчэ. Арай гилтаниа-гилтаниа яранга илатча. «О, тарак ӈийэ?» - гунчэ. «Э, ӈэндэкун»,-гунид`и ӈэнчэ. Кɵйэтчэ. Тадук арай умэн аhи, ибгă багайы аhи н`ɵчэ. «Э, hи гунӭм этэррис?»-гунчэ. Арай кɵйэтчэ ноӈăн аhиӈăн бичэ. «Э, hи он элэ биhэнни?» - гунчэ. «Оттон би эмдив», - гунчэ. Ноӈăн гунчэ: «Би мэни нокрив, энтэкэйэ эчу нокро,- гунчэ.-Тадук муӈӈэлэhнив, тадук уӈэ тоhанив оди долин, оди долан тоhанив, тадук эчин улирив. Эчин». Тадук эӈэйилкэн оча, тавор йадук онди йалдувунни биврэн ди. Таралдук ноӈăн эӈэйэв гарид`и ноӈăн йалдувун оча. Эӈэйэлкэн одид`и, тадук hиэрид`и тарă йалдувун. Ноӈăн эhни эдэрчэ биhӭ. Тадук ыла талаhил ноӈăртон, тадук намнаhил мэнкэhэл тэгэтчэл. Утэрэп нимкан тачин. Эн`эйэ укчэнгэрэр. Таракам боллар бэй hивранни йалдун болла, утэрэпэл hиврантăн. Ноӈăн тарă туру чоӈкорид`и н`ɵчэ бид`ин. Тадук таро муӈӈэврид`и-муӈӈэврид`и тарă йалдундула тоhонча эчин йала. Тадук тарă эӈилэй гача ондидук, тавор морские существадук, биhӭ болла тали.

Мут боллар тарă таргидандук урэкчэндук ирулду намтаки н`улгиврэрэп. Намна оврарап, намдула биврэрэп. Миан д`ɵр час одакан букатын hагара гуӈнэр, букатын умэн-дэ умэн турэм эд`иӈэ тустах турэр намдула. Эн`э гуӈнэн: «Букатын эд`илдэ кунир, hуклэhэлдэ»,- гуӈнэн. Миан д`ур долбони одăкăн букатын эhэп турэврэр. Таракăм болла н`ɵлтэн эрэгэр эчин ӈэннэн болла. Мут болла букатын эhэп турэврэр, тар наму ӈэлдэп. Эгд`эн болла. Тигӭми эн`э гуӈнэн: «Һагара!». Тик мут hургэрэрэп, намтики hургэрэрэп тик-тэ би hурэлтикий гуӈнэрэм: «Һагара! Эд`илдэ кунир!». Миан д`ур час одакан эhэп кунивкаӈнар куӈалбу. Утэрэпэл тачин муту таткаткарар. Нам hунӈин hирăлд`ин гуми. Эд`илдэ энтэкэйэ тɵрэр гɵӈнэр. Инэӈ болла эвилдэ, йалда. Миан д`ɵр од`ин-да эд`илдэ турэр гуӈнэн эн`эйу. Мут н`ан тик тачин туру таткаткаррап. Таргиданук катерыл, йалдувур эмгэрэр н`окал. Мут обычайат тарбачан болла. Д`э йалгарар. «Аргыйыӈ! Уон икки час болла!»-гуӈнэрэп. Тадук элэ-таро ӈи эмдин Аргахтахтук таргинук экэ Люба. Тала гуӈнэн: «Гули, гули, эдэтэн йар». Би гунӭм: «Мут миан д`ур одакан эhэп турэврэр». Би тачин гунчэлэв оддитан.

Би мэнкэн тунӈан hутэлкэн биhэм: дигэн н`ари, умэн аhи. Умэн hуту ондила дигэн анӈани одни hурдэӈэн. Мэнкэн эдэррин бэйу уннин.

- Ноӈăн hунад`ин hутэн боллар минтэки бивэттэн воскреснай школала эвенский языкка .

- Алыс ибго н`ари. Эр мут би семьяву эр Татаевал эр би Алексей Семенович уонна би буккатын эhэп колда. Эр нɵстӭ биhникэhэл тэбэку-дэ эhэп коллă, колуку-да буккатын. Би hурэлбу н`ан тик тарбачал. Оттон эгд`эн hуту, конечно, колгаран, но тик эhни колă. Мут hурэлбур тачин таткаттит. Тадук он муту утэрэпэл таткаттитан. Би hурэлби тачин таткаттив. Бӭкӭчӭн эгд`эн бэйилбу гуд`элдэ, куӈалбу гуд`элдэ. Нар би тачин таткаттив hурэлби. Би hунад`у гиан ноӈăртикиттăн боллар мут обычайат эвэлӈи тачин эрэ уӈу. Би акму биhнид`и эhэп гунӭ «О, Печэ эчин йак» или «Печэ, здравствуй!». Акму боллар. Мут тачин эhэп гунӭ. Нар эчин «Илэ, эмэh?». Эчин. Эчин нар йаhалаh-та эhэп кɵйэттэ. До того уважение. Муту тачин таткаттитан. Экэнтикий н`ан тачин на «вы». Просто эhэп гунӭ «Илэ, экэ» тачин эhэп гунӭ мутӭ. Все на «вы», «ака, эмэh?», «экэ, эмэh?» тачин. «Э, экэ hуклэлдэ»,-эчин гуникэн. Тачин. Би гиаву аканти, тимотиву боллар минӈи, ноӈăртикиттăн боллар мут букатын эhэп турэр. Букатын эчин биhэп гиай акантикин. Ноӈăртăн эмдэ эд`илдэ ин`энгэрэр гуӈнэн. Би эhэм йаврар букатын эчин тэгэткэрэм мэнкэн турэрэкэн. И то минтики этэн, эмд`эткий гундин. Тачин муту таткаттитăн. Эр би акму, би гиаву ниан эмиэ эчин только на «вы». Эр би гиаву Печэ эчин эhни гунӭ «О, hавд`а эмэh?». Тачин нар нинакукан. Повышенным голосом эчин эhтэн турэр ноӈăртăн букатын. Эчин нар гуникэhэл «Илэ, hаҕд`а йав укчэндиh?». «О, айал биhэп». Тачин. Тадук тикэрэпӭл боллар эр, например, долдоврар болла «hавд`а» гуӈнэр. Тикэрэпэл боллар тарбачан йалдувунтан ачча. «Йами тавор тачин укчэнэh?». «Ӈэлэмэ-ке эр муту д`алти таткаттитăн», - гуӈдэрэп. Тик эмиэ би hурэлби таткаткарарам. Би hунад`у аканни биhни эрэ Ромка, ноӈăн букатын этэн турэр акантикий. Если даже эчин букатын туконикан турэд`ин, биhэд`ин эчин, потому что аканти. Эмд`э вообще биhэд`иӈэ тустах. Тачимур муту таткаттитăн. Если даже hи йав-да оми hиролонди йанди букатын биhэд`инни. Тачин таткаттитăн эн`эйэ муту. Туӈкэмэттэн гуӈнэр. Туӈкэмэттэн болла в переводе на «вы». Например, би экму эмд`ин эрэ редакцияла hавнăн тавор Лариса Габайдулина, ноӈăн би экму. Би ноӈăнтикин тачин этэм гунӭ «Э, экэ, эмэнни?». Тачин муту таткаттитăн, тигӭми боллар би укчэнгэрэрэм тарăв обычайу, эр куӈалтики би тарăв таткачаhмăм. Анан тарăв обычайу, чтоб мут hурэлти таррочин обычайалкан одатан.

-Һи илкан биhинди-гу?

-Эвэн биhэм болла. Эр Эвд`эйэ болла илкал. Эр Эвд`э ноӈăн илкан.

-Эhни, эhни. Ноӈăн гунни «Би эвэhэл биhэп»

-Эhни, би hарăм болла. Би амму ноӈăн йалдувунни, илкан. Потому что би амму мут илкан биhӭэп гуӈнэн, hу болла эвэhэл биhэh гуӈнэн. Би амму турэривэн долдоврарăм. Букатын hунтэт турэврэн.

-Идук бивэттин?

- Ноӈăн н`ан Аллаихадук.

-Һɵнтэт гули?

- Һɵнтэт турэврэн. Эн`му н`ан hɵнтэт турэврэн. Эн`му боллар букатын уӈэ, амму нɵhтӭ ноӈăндукун, почти д`урмиар нɵhтӭ. Эн`му болла hавди. Муту иргэттитэн. Би болла гуӈдэрэм амму уӈэ, бэкэтэн эhэм hар, арай оказывается эн`му hавди бичэ. Тигӭми мут аканти йалдувун нɵстӭ болла. Амму боллар уӈэ, тигӭми гуӈнэн «ака». Тигӭми мут н`ан «ака» гуӈнэрэп. Эн`э боллар мут аммут иргэттэй гача hуткэйи. Тачин нэкэтникэн боллар эр hуткэйи гиан оча, гиан оча мут аманти. Тигɵми мутӭ акакучундула йаhми ноӈан ака гуӈнэн. Эhэп hар болла. Таду мут н`ан «ака» гуӈдэрэп. Д`иӈнэх гунд`иӈэт туспа болла, «ама» гунд`икэт болла. Мут болла «ака» гуӈдэрэп. Акакуча тачин гунд`иддэт болла. Тадука болла гуниттэн «Тавор hуткэй иргэттин».

-Ади анӈанит нɵ бичэ амаhни?

-Где-то д`урмиар.

-Гор тэгэттин амаhни?

-Гоhро. Мут эгд`эн окăт тэгэттин.

Икэд`им. Только букатын уӈэ би турэдэӈу ӈитки-дэ букатын эникэн йар. Би икэву тавор, минӈи тавор букатын. Минӈи букатын. Би уӈэ икэв мэнкэн дукрив, переводăтăн боллар уӈэ «Парень с девушкой встретились, и в ее глаза смотрел и сказал: «Пойдем считать звезды». Они сели на нарту, друг на друга смотрят и на северное сияние». Таррочин. Н`ари гэрбэн Ханидо, аhи болла Халерха. Тачин мэнкэн дукрив.

Һуту эдэррин тавор hэргэӈу. Алыс ибго, эти-дэ колă. Эрэк …….. ӈэлэм hуту hуррин. Таров таро икэврэрэм hуту. Би мэнкэн дукриву. Мут эн`энти унтики Магадан диэки hургэрэн оран`. Мутн`ун д`ɵри hургэрэп. Оран` букатын, гиркали-да гиркали. Һути икэрив таро Юркаӈи. Э, тар йаврарам болла икэврэрэм. Һуту ачча болла, тар hоӈгарарăм. Тадук этэм икэр гуӈдэрэм. Гору икэврэрэм. Һоӈгорарăм болла hутчэми.

Тачин гуӈнэрэм. Ноӈăн айиӈ биhин. Эрэгэр чемпион, эрэгэр первэй местэв гавран. Айиӈ биhин. Тадук Алешкаӈу биhни. Алешкаӈи н`ан икэврэрэм. Ноӈăн тик Якутскайла биhни.

- Эhне, орăлбу минӈи. Алешка эhни биhи. Би общиналкан биhэм, «Гулдикэн» гэрбэн. Тарак орăлби икэдэӈу.

«Гулдикэн» диэн «совершенно белый олень».

Тундарала мут тэгэттэп. Тала толкуттив. Арай толкуттуку йакут-та анан эмдэ hойа. Арай н`ɵрӭп орăл hойал. Арай иттэм эчин гилтан`а орăл дэсчир. Эчин ӈэндэм, кɵйэттэм, эн`этмэр уонна hутэн горинук эмчэл, броста hэтчэл. Һуклэчэнту hуклэддиhил букатын. Эр именно би йалдулав эмдид`ур hуклэддэ. Гиав эмэддэн «hагар! hагар!» гунэм. Эчин н`урманикан кɵйэттэм, hуклэддэ. Тадук миалдив «Э, йав толкуттăм»,-гунив. Тадукур общинав онкан гундип эрэв бусчиврэрэп, тарăв букатын эhни йаврар. А так орăлбу мут утэл гэлэчэддит. Тунӈан анӈани одни эhтэн бурэ. Тик гунэм, если эhэкэттэн бурӭ тик би Путинтики……Мут hавнами hɵп болла. Мут пенсияла тэгэччип hунтэ бэй тачин гумчэ. Мут болла энтузиасты. Һурэлти hовнадаттăн, чтоб школав йадавур гуми, чтоб hурэлти турэдэтэн, укчэннэтэн, бэйэл эдэтэн коллă гуми, орăн бидэн гуми. Оттон пастух вообще йав нɵкчин ноӈăн тракторис-та эhни биhэ. Илкади ноӈăн, тундарала бивэтти бэй. Тачин тарă. Эрэк гɵсчиврэрэм, гɵсчиврэрэм. Оттон д`э эрэв анӈанив буд`ирту. Судла гунин уӈэ. Би тар эhэм-дэ тэд`эмэлдэ. Эрэгэр анӈинтан ӈэнгэрэрӭм. Д`э эрэв анӈанив тик год села д`э буд`ирту. Ноӈăртăн гуниттэн уӈэ укчэнд`ип гунинтэн уӈэ гадван буд`ир деньгав, гадван hу баклилда гуниттэн. Мут болла гунит: «Мут идук бакчип? Буhтэ будэну».

-Деньги гэрбэ он бид`ин эвэдит?

-Потому что муттулэ утэл деньги гэрбэн ачча биhин. Н`учил умур болла.

Оттон эн`эйэ утэл екатерининскай деньгал эгд`эмкэр, эн`элэ иткэрэрэм.

-Ади орăлкан биhэнни?

-Тик ачча. Оттон эрэв анӈанив тар бурэ. Эhни тар, гадан биhни, гадон ачча.



Авторизация
*
*
Генерация пароля