Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия



Томпонский район

 



Аудио запись Голикова Наталья Михайловна - Как бог сотворил все вокруг

Записано Кузьминой Р.П.

в с. Тополиное Томпонского района

12 июля 2007г




Таӈара төр ойлан биhив он очадаӈӈан д’угулин

Нимкам укчэндэку тар таӈара төр ойлан биhив он очадаӈӈан. Арай эрэк эвэhэл олдов олдомитникаhал гөнчэл:

- Эрэк таӈара бөдэӈэн олдо нөригэ-дэ, н’и-дэ биhни. Тар нөригэв ай-ка эhни н’айба, нөригэ.

Окатла арай өмнэкэн итчэл hакаримайа ӈэлэм-ӈэлэм олдо-гу, йак-ку, магдили-гу. Дьэ тарав адалач hукуhунча, адалла hорча бичэ. Эрэк икирин-дэ, йан-да ачча бичэ, букэтын hон’ун икийэ. Таринд’ав гөнчэ:

- Эрэк- такко йак гэрбэ олдо бичэ бид’ин? Эрэк уӈдук улгимими нада.

Арай олдоӈон төрэhэнчэ:

- Дьэ, би-дэ олдо биhэм,- гөнчэ,- мину таӈара эчин бидэку гөнин,- г³нни.- Эд’и н’умэрин, мину-дэ иририд’и д’эбтэкэh ай бид’ин.

- Ни-ккэ гэрбэ олдо биhэнни тарпач?

- Би hиаӈачан. Мину таӈара эчин кэн’илимийэч, ипкийэч орин,- гөнчэ.- Н’ан эрэгэр мө hэрдэдун бидэку боллагана гэдэмэклэву д’өр буркату нэдин, тарит боллагана дьиӈ н’обатидук н’обати д’өр буркат гэдэмэклэву биhни, тиэми би окат д’олакаклин миркэвэчөттэм,- гөнчэ.

- Тарпач н’и гэрбэh hи?

- Би hиаӈачан гэрбэв,- гөнчэ.

- Һаром тик таӈара тачимур hину оча. Би-дэ он иhи эдук д’улэhки hөпкуврэд’им.

Дьэ тарич эрэк бэй ӈэнэччэ. Арай дьиӈ омкочан дьиӈ йалдан’ав-да йалдан’а, коротолкам, нимэтэлкэм итчэ.

- Эрэк –тэккө йак гэрбэн? Һи-дэ н’и гэрбэ биhэнни эрэк?

- Дьэ би токинд’а гэрбэву. Мину таӈара эчин орин,- гөнни.- Оӈатанд’аву hо компон’а. Би гөнэм таӈаракки: «Йадай hи мину эррөчин эгд’эн, кэн’элич, эгд’эмэйэh одаӈаh эрэк. Би көчукэккэн, тобон’а биhмэм гөнив». ««Э, hулиӈу, эди мэргэттэ. Эррөчин-дэ биhэкэс ай болла»,- гөникэн оӈоту бэлэhнин, төгөми эррэчэн компон’а биhэм,- гөнчэ.- Һи мину бэйчими-дэ эрэгэр hойав эд’и мину бэйчир, он эттэй йав бөкэчэн икириву-дэ ургэ, нандаву-да ургэ, иӈӈату-да габар. Энтэкэйэ д’эбэмэлми таракам эрэ мину бэйнуврэли»,- гөнчэ.

Тарич эрэк бэй ӈэнэччэ. Кадар долан йаккакон туhаӈкатча букэтын эhни-дэ уйамкан биhэ көйэтми, эhни-дэ нөвчэкэ биhэ, эhни-дэ оран биhэ. Йак гэрбэ эррөчин?

Арай тараӈчанни гөнчэ:

- Һи бөӈэ hи эрэк итли мину таӈара эртэткэмен орин. Инӈату нөвчэкэӈи, корату нөвчэкэӈи, оӈоту hиалуму болла ӈинӈи, кокчиму уйамкаӈи.

- Тарпат-ко йак биhөнди hи тарпач?

- Би бучэн гэрбэву биннэн. Иту-дэ биhни. Морали бивэтти биhни эhни мөли таррочин иткэв таӈара минду бөрин.

- Улдэвуh д’эбнэй?

- Э, д’эбнэй өмэнн’ун анӈамда д’эбэмдэ улдэлкэн биhэм.

Тарич тарак бэй hөрэд’энчэ. Һиаӈачаӈи иттэн, нөвчэкэӈи иттэн, бучэнчэм иттэн. Тарпач гөнни:

- Гудэйэ-ке эрэк таӈара-кко йадай ноӈмутнан муӈнаграча.

- Эрэк йами hу мэнд’ур эhэс гөвэттэ мину эррэчэм оли.

- Окарап опча биhэп болла, оптид’ур мөтучэсчирэкэт «Гэ, эчин-дэ билдэ» гөвэттэн таӈара,- гөнчэл.

Эрэк бэй hөрчэ. Урэкчэм кадар ойчича йак-кул йалдалтача. Ойчирид’и көйэтчэ, мэндэтчэ. Эрэк йак гэрбэ? Эмиэ-дэ таӈн’алкамдаh, дилан боллагана таӈн’адукун-да көчукэн. Н’и гэрбэ эррөчин болла. Эрэк бэй улгимичэ:

-Эрэк hи-ккэ ӈи биhөнни?- гөнчэ.

-Дьэ, би эрэк анаӈ гэрбэ биhэм,- гөнчэ,- дилу көчукэн-дэ биhэкэн боллагана букэтын көйэгэку н’и дид’ин эрэк таӈара он,- гөнчэ.-Дилчаму-да бими никму эӈид’ин hөлбөчэптэн,- гөнчэ.

Тачин гөникэн миандид’и эрэк:

-Көчики дилаh,- гөнчэ,-аны дамар йаhкане боллагана көйэh ади-да дил дин,- гөнчэ.

-Гэ, тачимур мину тачимур таӈара одон. Он-иhи нэкчим hөлбэтчим,- гөнчэ.- Би hину бэйнуhчим. Дьэ, кадару hатан мэнди ойчикачаӈа бими мандуӈанди. Эрэгэр мину этэнни бокнэ-э, би бөдэлчэму нэмкун-дэ бисэклэй hо hундо чикти биhэм. Кадар д’апкалин букэтын оттэ туhаӈкатта эhэмн’ун дэгэннэттэ,- гөнчэ уйамкан.

Мэни эттэчэ.

-Э, элэкэн сөп, -гөникэн hөрчэ.

Дьэ тарич аны тугэни оча. Тугэни очалан эрэк йакакан н’обатикакан чөндукэӈчин чөндунчэ.

-Эрэк-тэккэ hи ни гэрбэ биhэнни, йак чөндукэн биhэнни н’обатикакан.

-Дьэ, мину таӈара тачимур орин. Би болла мунрукан гэрбэв биhин,- гөнчэ.

Тарит гөнчэ:

-Абаhкидэкич н’өн, бөдэлу алыh дөдэӈич оча, кэн’эли тарак. Н’ит-тэ н’өhчими туркуттэм. Арай боббечаккаккай маӈдими таракам эрэ hуптувканд’им,- гөнчэ.-Һи миндук hуркубуh эhэм иттэ йаhалу алыс горолто, чундим, тубэhчим. Э, мину эрэгэр эд’и бэйчир, мину бэйчири hойа,-гөнчэ.

Тарит боллагана ӈэнэд’энчэ эрэк бэй, мунрукам иттид’и hөрчэ. Эрэк йак дэгэнчэ hиги долин, төӈкэли.

-Эрэк-тэкка hи ӈи гэрбэ бими таливур дэгэнэнни?

-Э, би дэтлэв ачча. Дэтлэв ачча-да бими тачимур туhаӈкачалан мину таӈара орин,- гөнчэ.

-Э, н’и гэрбэ биннэh тарпач hи?

-Би дьэ өлики биhэм, гөнчэ. Эрэк туhаӈкачалан одам, мину hөнтэл эмиэ д’эбдэвур нэкэттэ эстэн, hөпкудэвур. Тиэми дьэ мину горла-горла дэгэндимд’ис туhаӈкаттич орин,-гөнчэ.

Ѳрэлдэчэ эрэк өлики, эмиэ hокаттан болла, hокоӈчин.

-Э, мандули тачимур-да н’оматкарали. Только би уӈдим болла. Авму ачча одакан hину бэйчид’им.

-Э, бэйчиӈэнни-дэ hо бими.

Ѳлики тачин опча бичэ.

Эрэк боллагана бэй д’улай мучича, миаӈчича: «Эрэк hиаӈачакайа hөпкөндиӈэв буркатаӈман иттэй». Эрэк адали туллид’и hиаӈачам hөпкэнид’и дьэ диллан аймакан’ тэлгэчэ. Ад’ит-та биhни эбит. Н’өвчэкэв йав бөкэткэмэн тачин таӈара оттаӈан бөкэткэмэн эрэк бэй дьэ аит д’омкатникан мэнэ дөмӈэли бивэттиклэй-дэ эгрэчэ бэйчир. Мэнди элэкэмн’ун бэйчигрэчэ уhу. Тачин гөникэн укчэӈгэрэр нимкач.



Авторизация
*
*
Генерация пароля