Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Среднеколымский район

 



Видео запись О.Р. Новосельцевой, 41 год

Зап. в 2015 г. от О.Р. Новосельцевой, 41 год, в г. Якутске, Республика Саха (Якутия). Перевод Е.В.Нестеровой.



Титэл эвэсэлдулэ нимканди куңалбу иргэткэрэр, хупкуткэрэр. Тар ɵмэм нимкам эр укчэндэй некрэм. Илан асаткар дюгулитан, экэнур. Тар титэл дɵмңэлэ илан асаткар аңаткар биситэн. Ноңардулатан энтилтэн ачча оритан кɵчукэр биддэкэтэн. Куңаккар унэт-тэ биситэн. Тар дялнюмур ноңартан эйду бадуваткарар, нулгэнгэрэр. Тарал асаткар хо нод биситэн, тэндун. Ноңартакитан кɵетми чалбаңчин илатчотта, хо нодатан. Нюритэтэн-тэ бими, хо эгден нюритэн, хакаримакан ялра урэчинни. Ясалатан-дамар оран ясалан урэчинни нодан тэндун. Гиркаракатан-дамар хэгтэ он эднɵттэн-кэ хунңэрэкэн, тачин гиркаватта энтукун. Эдэн урэчинни бивэттэн, нодаке. Бэй эсɵми ясалди нодыввоттан ноңарбутан кɵетми.

Тар ɵмнэкэн тугэниду тугэсэклэ биддэкэтэн ɵмэн хуркэн эмрэн. Тала билэклэтэн. Хɵлилэ илаттила чора дюла ин тарак хуркэн. Кансай бɵн нян этикэнду. Этикэн, атикан тарак дюла дюлатта чора дюла. Кансай бɵн. Этикэн коладидилран. Тар атикан бими чаю илудилран. Хуркэн укчэнэдилрэн нян. Этикэн улгимирэкэн:

– Янанни эргидэлэ мунгидэлэ тэгэлэ тɵрлэ?

Хуркэн гɵнни нян:

– Тэгэли илэ хɵллɵттив би, – гɵнни, – асиңгай гэлэттэм, – гɵнни. – Нян долдарив хундулэ элэ хо нод асаткар бисивутэн, – гɵнни, – экэнур. Тар, – гɵнни, – би асиңгай ɵмэм ноңардукутан гадай эмрэм.

Атикан долдариди тарав укчэнмэчиддывутэн гɵнни:

– Эсɵле, ядан-ул-а, – гɵнни, – хɵрсɵли.

Этикэн-дэмэр гɵнни:

– Бадикарлу итнэңэнни, – гɵнни, – нюндиру дювутан.

Атикан-дамар гɵнни:

– Эсɵле, ядан-ул, нюмар-а, – гɵнни, – нюмариндинри амарла.

Хуркэн мянни.

– Ями? – гɵнни.

Атикан гɵнни, укчэнэдилрэн:

– Ɵиг экэнтэн, – гɵнни, – тутэннɵттэн, – гɵнни, – дулакандула биси, – гɵнни, – экэнтэн, – гɵнни, – дермин, – гɵнни, – илэ-ккэ як бэрибдин илэ ңилэ дюла, – гɵнни, – эйду хаватта ноңандулан бакчинри. Хэргэтэн-дэмэр асаткан, нɵтэн асаткан укчэнэмэгэн. Мэн-тэ экнилби эйдудутэн укчэнэдиллɵттэн, – гɵнни. – Хадарисаг, – гɵнни, – бу-дэ хадаридиру, – гɵнни, – хи-дэ хадариндинри. Ядан-ул, хɵрсɵли.

Хуркэн дёмкаттан. Яв-а-си нян тэгэнук тɵрдук эмэденчэ-си яв хɵрдин.

– Бадикар итнэдим, – гɵнни, – бэйди.

Бадикар илриди итнэн. Атикан этикэнюн дюлавур биддэ. Як исни? Киңгэлнэн. Чог-да, кобо-да. Атикан этикэнюн мян. Дюдукур нɵр. Кɵеттэ: хуркэн нёгдаддан учикалби. Асаткам гадни. Дюлэгу, ɵигутэн экмутэн. Атикан, этикэн кɵеттэ. Ичиснэн хуркэн ноңартакитан. Атикан-дамар яв-ут гɵсчилрэкэн хуркэн гɵнни:

– Миннюн бими аич бидин, – гɵнни, – би ноңман аявалрам мявандулай истала, – гɵнни. – Би тек хɵррэм.

Нян атикан этикэн:

– Аич-нюн биңэсэн, – гɵникэн иранур, хɵррэ.

Тар тарбат-та нян болани одни. Эйду эвэсэл чакапта хуетмэчэклэ. Тар эйду чакапта. Ңи илэ, тугэниду бадуватчин? Ирэв хути ңиду мерэмкэндэвур гɵлдэддэ, тала-тта анимачидда. Ңи хаиру, ирэв. Он хаңанноттий эйду асал мэр доливур укчэнмэчиддэ. Бэил орарбур мэр доливур анимачидда. Тар тачин тэгэчэддэкэтэн, атикан этикэн-дэ биддэ тала хуетмэчэклэ. Ңи илэ няядда, икэддэ, хэдеддэ. Тарак илам инэңу хуетмэчэк биддэн. Тала таракам хо гудеимкэр хуркэмкэр этикэнтэки ңэнрэн. Улгимин нян:

– Ху иргидэдук таргидадук тɵрдук эмчэл бисэс-э?

– И, – гɵнни этикэн.

– Ооо, би долдарив хундулэ хо нодал асаткар бис, – гɵнни. – Би хунгидэтки эмгэрэдэй некрэм, – гɵнни.

Тар гɵлдэддэ-лу долдан-ка эсни игридэлэ ноңартан бадуватчир ядир.

– Аа, – гɵнни, – тараклан бакчинри-тту, – гɵнни.

Тар тарбат-та дюгани-да одни. Дɵмңэлэ биддэ, дюгасакла. Дюлатан як исни, ңи-вут эмримдэс. Атикан эңэнни, кɵеттэн: тарак хуркэн эмрэн. Бакран ноңарбутан. Ириди кансав бɵн этикэнду. Этикэн коладидилран. Тар хуркэн укчэнэдилрэн:

– Тар эмрэм-э-си, – гɵнни, – асиңгай гэлнэрэм тек, – гɵнни.

Атикан чаюрудилран. Долдариди тачин унчэнмэттивутэн атикан гɵнни:

– Экэдмэру гадытан, – гɵнни. – Анңан хулэкэн одни. Дɵр-тэкэн эмэптэ. – гɵнни. – Эээ, ядан-ул-а, хадарис-а, эсɵле гад-а, – гɵнни. – Ɵмэн, – гɵнни, –дёрмин, – гɵнни, – илэ-ккэ, ңилэ-ккэ бэриптэкэн як-ул-да хаватта ноңандулан бисивэн. Хэргэн, – гɵнни, – нɵн, – гɵнни, – укчэнэмэгэн, – гɵнни.

Хуркэн долчин, яв-да эсни гɵн. Этикэн-дэмэр гɵнни:

– Нюндип дювутан бэйди-лу кɵетңэнри.

Бадикар одни. Итнэн хуркэн. Як-ут косалан исни. Тɵлгидэлэ. Нɵр, кɵеттэ этикэн атиканюн: тарак хуркэн илачиддан. Асаткам тавар гадни дёрмину. Кɵеттэн, гɵнни нян:

– Миннюн бими аич бидин.

– Ээ, аич-нюн биңэсэн, – гɵникэн иранур, хɵррэ.

Нян тачин-та биденрэ. Тарбат-та иманра ундилрэн. Тар эйду бэил эвэсэл нян-да идук-тэ тɵрдук эмэденрэ. Хонңачан бакуддакан, тар чакапта эйду хокаңчими. Ңилэ ирдын хонңачан бакурин укчэнэдилрэ. Ңилэ иррɵчин. Тар чурикалбу нёбатилбу хонңачарбу мэр доливур анимачидда. Асал тар хаиралбу яв хаңанчалбур авсакалбур анимачидда. Тала-тта гɵлдэддэ илэ, ңи, ирэв хути бɵдин, мерэмкэндин. Укчэнмэчиддэ тачин. Тала-да атикан, этикэн хɵрритэн. Тар чакабучиддытан эвэсэлдулэ. Дюлэг хонңачан бакуддакан.

– Илэ ɵйгэг асаткан хɵррин?

Хуркэн дюлэг хɵрурин-кэ. Тадук тɵрдук бэил биситэн. Гɵн нян улгимир он бивэттэ, ңэлникэн эчин улгимисчир.

– Ооо, як аин-а, як айдин ху иргэттисэн эррɵчим асаткам аңаткам. Эйду хан. Хаңандай-да хан, эйду иритэлэн-дэ. Хутэлкэсэл, – укчэнрэ.

Хокна этикэн атикан. Нян тачин биддыдюр улгимир. Гяв асаткам. Дермин дюгулин таргидадук тɵрдук эмчэлтэки.

– Хо ай асаткан, – гɵн, – гудей кɵкмун хо, – гɵн, укчэнрэ, – эйду дюли отчоттан, эйду иритчɵттэн. Эйдуңун-дэ бисни. Бэиңэн хо буюсэлэн гɵн.

Тар эйду хокаңчир этикэн атикан хокаңчиникан дюткивур хɵрэденрэ.

Тачин биддэ. Ɵмнэкэн, горкам-да бисидюр ɵмнэкэн як-ут косалан исни тɵллэ. Ичиснэ, эптиңур аңаридюр: хуркэн илачиддан. Буюсэмңэ хуркэн нɵсэгчэн эмчэ. Мэрэңтэди эмчэ идук тэгэнук тɵрдук эмрэм гɵнни. Ивкэн. Эйду мэни гивэддэн тɵллэ, ириди. Тугэни-ккэ эсни. Иманра тикчэ бисин. Ин. Этикэнду кансай бɵн коладидилран. Тар чаюрудилран атикан укчэнмэчидилрэн нян тала. Тар гɵнни нян:

– Би мернэрив хундулэ асиңгай гэлнэрив, мернэрив, – гɵнни.

– Аа, – гɵн, – бэйди-лу итңэнри. Дɵр асаткар укал мернитэн гор одни. Ɵмэн-тэкэн хэргэтэн эмэптэн, – гɵн. – Тараңатан хэргэгэтэн укчэнмэгэн, – гɵн.

Тачин-та-лу гɵнни:

– Бадикар итнэдим.

Этикэн гɵнни:

– Нюндим дюван.

Бадикар одни. Чаюраддыдюр-да яддыдюр хуркэн нɵн хɵррэн. Тэгэчиддэ атикан этикэн, алачидда. Як косалан тɵллэ исни. Нɵр дɵридюр. Хуркэкэе ɵмэккэн, хуркэчэекэн ɵмэккэн илачиддан, мэрэңтэй тэтэддэн. Ичиснэн ноңартакитан, гɵнни нян:

– Ɵмэккэн хɵрсɵрэм. Ядан-ул, – гɵнни.

Атикан этикэнюн мэр доливур итмэттэ, кɵетмэттэ хуркэнтэки-дэ ичиснэ нян. Хуркэн нян гɵнни:

– Иррɵчин-дэ-тит аси бисэкэн енңэвэн ок-та экич урумкултэр бидин. Ирдын-дэ анңанаңан одакан енңэн тачин-та эгден бидин, – гɵнни.

Тар теми-дэ муттулэ кɵчукэрэптукут нимкандули титэл эвэсэл хупкуткэрэр. Эдэн бэй укчэнмэгэн бис. Нучилра гɵгрэр. Теми мут нучиваттап кɵчукэрэптук эдэтэн он-ул, яв-ул кэнелив отта. Тек одам.



Авторизация
*
*
Генерация пароля